Сельский час

Таңды кожууннуң Балгазын суурда Василий база Чечен Оюннарның сүткүр болгаш эъткир уксаалыг инектерни тудуп турар Өг-бүле фермазының ажыл-агыйы бурунгаар сайзыраарындан аңгыда, бүдүрүлгениң хемчээлин улгаттырар сорулгалыг ажылдап эгелээн. Ынчангаш бир шакта 2 тонна, бир хонукта 20 тонна сүт продукциязын бүдүрүп үндүрер бичежек заводтуң дериг-херекселин бо хүннерде эптеп, дооскан.

Тыва Республиканың Көдээ ажыл-агый яамызының Фермер бизнес болгаш көдээ ажыл-агый кооперативтерин сайзырадыр талазы-биле фондузу, Россельхозбанк-биле дугуржулга езугаар, «Боттуң продукциязы» деп электроннуг садыглажыышкыны эгелээн. Бо төлевилелче Тывада көдээ ажыл-агый продукциязын бүдүрүп турар 100 ажыг фермерлерни хаара туткан. Ооң-биле чергелештир неделя санында «Амданныг пятница» деп акцияны эрттирип, көдээ ишчилерниң бүдүрген аъш-чемин садып-саарып алырынга таарымчалыг байдалдарны тургузуп берип турар. 

Сукпак сумузунуң девискээринде ажыттынган Көдээ ажыл-агыйның хереглел кооперативи «Заря», бир неделяда 1000 ажыг, а бир айда беш муң хире шээр малдың эъдин садып турар. Экологтуг, эки шынарлыг деп санадыр тыва хой эъди, медицинага база ажыктыг болуп, кижилерниң кадыын быжыглаарынга үлүүн киириштирип эгелээн.

Кызыл кожууннуң Кур-Чер суурда хөй тонна сигенни кезип, тараа культураларының элбек дүжүдүн ажаап ап чоруур ажыл-агыйлар эвээш эвес. Оларның аразында кады төрээннер—Алексей Монгуш болгаш Шеңне Наматай, барык бүгү республиканың хереглелин хандырып чоруур дээр болза хөөредиг чок.

 “Көдээ черлерниң комплекстиг хөгжүлдези” федералдыг программа хемчеглериниң күүселдезиниң Тывада канчаар чоруп турары, а тодаргайлаарга, биче бүдүрүлгелер, көдээ ажыл-агый продукциязын болбаазырадыр цехтер болгаш чуртталга бажыңнарының база автооруктарның тудуунга хамаарыштыр, ТР-ниң Көдээ ажыл-агый яамызының Көдээ черлерни хөгжүдер талазы-биле килдизиниң даргазы Чойгана Монгуш-биле чугаа.

Тыва Республиканың Көдээ ажыл-агый яамызының дыңнадып турары-биле алырга, «Өг-бүле фермазы» федералдыг программа езугаар, Чөөн-Хемчиктен Экер Монгуш, Уран Иргит, Бии-Хемден Виктор Сандыев, Вадим Чамзы, Белек Намчилов, Сүт-Хөлден Вениамин Ооржак болгаш Каа-Хем кожуундан Роллан Ховалыг дээш, бүгү республикадан ниитизи-биле 7 өг-бүлелер «Беларус» тракторну алган. 

Тыва Республиканың Көдээ ажыл-агый яамызының социал албан черлерин хандырып, эът проукциязын белеткээр талазы-биле ажыл-чорудулгазы, кожуннарда мал согар модульдуг цехтер болгаш оларның деткимче, акшаландырыышкын айтырыгларынга хамаарыштыр килдис даргазы Сундар Куулар-биле чугаа.

Бода болгаш шээр малдың янзы-бүрү аарыглары, оон камгалал тарылгалар, ветеринарларның эм-таң-биле хандырылгазы, хой чуур черлерниң ажыктыг талазы база ээзи чок, черлик ыттарга хоргаадал черин тудары дээш оон-даа өске айтырыгларның дугайында Тыва Республиканың Мал эмнелге албанының удуртукчузу Юрий Оруспай-оол-биле чугаа.

Республиканың көдээ ажыл-агыйларының кышка белеткели, мал чеминиң курлавыры, тараа ажаалдазы, федералдыг программалар болгаш эът, сүт, дүк хүлээп алыр, ол ышкаш мал согар цехтерниң ажылының дугайында ТР-ниң Көдээ ажыл-агый яамызының килдис даргазы Сундар Куулар-биле чугаа.

2022 чыл—Тожу-биле Мөңгүн-Тайга кожууннарга уттундурбас төөгү болуп артар дээрзи билдингир.  Чүге дизе ховар, чараш болгаш чааш мал иви-биле шала дошкун база чоргаар мал сарлыкты аразында орнажып, тус-тузунда азырап эгелээни онзагай болуушкун. Бо удаада Тожуда барган сарлык молдургаларының дугайында силерге сонуургадыр-дыр бис.

Кызыл кожууннуң Кара-Чыраа деп черде, «Агротуризмни» хөгжүдүп ажылдап чоруур, «Саян-Даа» деп көдээ ажыл-агый кооперативиниң даргазы Дарисю Данзурун, арга-дуржулгалыг малчыннарның бирээзи. Россиядан база даштыкы чурттардан хөй туристерни хүлээп ап өөрени берген хуузунда сайгарлыкчы, бо хүннерде кыжын дыштанырынга база таарымчалыг чаагайжыды туттунган оран-саваны тудуп алыр сорулгалыг ажылдап кирипкен. 

Кызыл кожууннуң Ээрбек сумузунуң девискээринде Шивиттиг-Хем деп черде, «Кыштаг» губернатор төлевилелиниң киржикчилери, аныяк өг-бүле Шончалай Монгуш база Аңчы Ооржактар бо чылын онча-менди камгалап алганы анай-хураганын күрүнеге хүлээдиринге белен.

Кызыл кожууннуң Элегес-Аксы сумузунуң чурттакчылары Буян, Чойгана Иргиттер кастар, дагаалар, индюктар болгаш хаваннарны азырап, тудуп чоруур дузалал ажыл-агыйлыг. Азырал куштарның аразындан кас – эң ажыктыг деп дыңнааш, бир-ле дугаарында садып алганнар. 

Кастар, өдүректер, дагаалар болгаш хаваннарны тудуп, бодун хандыртыннып чоруур ажылгыр кижилерниң бирээзи, Чаа-Хөл суурда чурттап орар. Ооң дузалал ажыл-агыйы азырал амытаннар-биле кызыгаарланмас, Мерген Сарбакай чылдың-на бажыңының чанында огород, садтан элбек дүжүттү база ап ажаап алыр. 

Тывада бо хүннерде эгелээн бода болгаш шээр малды санаар ажылдар дугайында Көдээ ажыл-агый яамызының килдис даргалары Сундар Куулар, Чодураа Ооржак болгаш Өвүр кожуннуң «Адарган» унитарлыг бүдүрүлгезиниң директору Владимир Ооржактың тайылбыры.

Тывада бүгү хевирниң ажыл-агыйларында шээр болгаш бода малдың баш санын тодарадыры, ховар мал-маган деп санадыр сыыннар, тевелер, сарлыктар болгаш ивилерниң баш санын көвүдедири, ооң ачызында республиканың девискээринге туризмни сайзырадыры, тыва уксаалыг хойларның уксаажыдылга ажылын хөгжүдериниң дугайында Тыва Республиканың Көдээ ажыл-агый яамызының кол специализи Чодураа Ооржактың тайылбыры.